Swoszowa

Sołectwo Swoszowa położone jest w północnej części gminy Szerzyny, na wschodnim pasie Pogórza Ciężkowickiego. W granicach miejscowości znajduje się jeden ze szczytów pasma Pogórza - Gilowa Góra (508 m n.p.m.).

Swoszowa graniczy na południu z Ołpinami i Szerzynami, na wschodzie z Czermną, na zachodzie z Żurową a na północy  z Kowalową i Joninami. Północna granica Swoszowej jest jednocześnie granicą miedzy województwami – podkarpackim i małopolskim.

Miejscowość położona jest na malowniczym podgórskim terenie, gdzie wysokość nad poziom morza dochodzi do ponad 500 m, a z wyższych partii rozciąga się malowniczy widok na Karpaty. Okoliczne wzgórza porośnięte są licznymi lasami, spływa z nich kilka potoków uchodzących do Olszynki.

Wzniesienia odznaczają się łagodnymi grzbietami i spadzistymi stokami pociętymi licznymi debrami i parowami o stromych, urwistych brzegach. Na obszarze tym panuje klimat typu podgórskiego i górskiego, umiarkowanie ciepły z przewagą wpływów oceanicznych.

Występują tutaj gleby: łupki ilaste, piaskowce, zlepieńce, gliny oraz iły zwietrzelinowe.

Walory te w połączeniu z czystym powietrzem i nieskażoną pierwotną przyrodą stwarzają liczne możliwości turystyczne.

Nazwa wsi Swoszowa pochodzi prawdopodobnie od pierwszego osadnika o słowiańskim imieniu Swosz. Jednak początki większego osadnictwa datowane są na początek XVI w. Powstanie więc Swoszowa zawdzięcza prawdopodobnie rodzinie Jordanów, która przejęła w tym czasie te tereny. Wcześniej okoliczne tereny należały do wojewody krakowskiego Spytka z Melsztyna. Otrzymał on te ziemie 9 III 1386r. od Władysława Jagiełły za wybitne zasługi. Na początku XVI wieku, część tych dóbr, wraz ze Swoszową, odkupił od potomków legendarnego Spytka, Mikołaj Jordan. Od tego momentu właśnie rozpoczynają się udokumentowane dzieje wsi. W 1540r. Swoszowa należała do Jana Jordana. W 1548r. tereny te zakupił kanclerz koronny i kasztelan Biecki – Jan z Ocieszyna Ocieski. W 1581r. wieś przeszła w ręce Piotra Górskiego, który płacił podatek od 9 półłanków kmiecich, od 6 zagrodników z rolą, I komornika z bydłem, 4 komorników bez bydła, I rzemieślnika, I Iana Sołtyskiego i I czynszownika (Źródła dziejowe Małopolska IXTV str. I <5). Archiwa podają także, że tytułem odszkodowania za zniesienie prawa pańszczyźnianego wypłacono 12697 zł 5 cnt.

Przed rokiem 1848 Swoszowę posiadała Emilia Jarmułowska. W tymże roku 4/6 części dóbr nabył od niej Szczepan Uniatycki i odsprzedał Ludwikowi Komornickiemu.

Później Swoszowa stała się własnością księcia Karola Woronieckiego. W spadku po księciu Karolu, zmarłym w 1844r. dobra te odziedziczyła jego rodzina. Wszystkie te części 20 XII 1852r. nabył znowu Ludwik Komornicki. Po nim dobra te odziedziczyła Wiktoria Komornicka a następnie sprzedała je w1872r. Michałowi i Annie Aderom. Od 1892r. dobra te ustawicznie zmieniały właściciela.

Jak pisze ks. Wł. Sarna w 1908r. Swoszowa składała się z 4 osad: Swoszowa (dzisiejsza wieś), Wola, Zapole i Sikornica. Później powstały także nowe przysiółki: Przymiarek, Podlas, Góra, Borówka oraz Dwór, biorąc nazwę od dawnych zabudowań dworskich.

W historii Swoszowej zapisały się także obie wojny światowe. Pozostałością po pierwszej wojnie jest cmentarz wojenny. Wybudowany został przez austriacki oddział grobownictwa wojennego. W 18 mogiłach pojedynczych i 9 zbiorach znajdują się żołnierze zarówno niemieccy jak i rosyjscy, którzy polegli w czasie przełamywania frontu wschodniego w maju 1915r. Cmentarz niedawno został odnowiony, a pozostałością po starym wyglądzie jest obelisk z napisem w języku niemieckim: „zazdrościć nam, którzy polegliśmy w walce i cierpieniu, tutaj powstały słowa naszego życia i śmierci”.

W czasie II wojny światowej mieszkańcy Swoszowej brali czynny udział w ruchu oporu. Wielu ludzi należało do AK, wielu też oddało życie w obronie ojczyzny. Na terenie Swoszowej odbyła się także największa bitwa akcji „Burza” na terenie miejscowego ZWZ-AK. Wydarzenia te upamiętnia pomnik znajdujący się na Gilowej Górze. Widnieje na nim napis: "W tym miejscu w dniu 17 VIII 1944r. żołnierze I Batalionu 5 Pułku Strzelców Podhalańskich AK odnieśli zwycięstwo nad udziałem tarnowskiego gestapo”.

Wieś Swoszowa od początku swojego istnienia należała do parafii Szerzyny. Dopiero w latach pięćdziesiątych zaczęto starać sie o budowę własnego Kościoła i aktywowania parafii. W latach 70-tych wybudowano nowy Dom Strażaka, w którym obecnie mieści sie sklep, siedziba OSP i Klub Kultury.

Zabytki:

• kościół parafialny p.w. NPM Królowej Polski

kościół drewniany, wybudowany w 1958r. wg projektu architekta T. Mulickiego, położony w centralnej części wsi. Posiada prostą bryłę, w której wyróżnia się wysoki dach dwuspadowy o stromych połaciach, kryty czerwoną dachówką ceramiczną. Dach wieńczy wysmukła wieżyczka na sygnaturkę. Ściany kościoła są pionowo oszalowane. Kościół utrzymany jest w tradycji drewnianego budownictwa sakralnego, jego otoczenie jest ogrodzone, poza jego obwodem rosną wysokie drzewa liściaste i iglaste.

• budynek dawnej szkoły z lat 30-tych XX w.

usytuowany na terenie dawnego folwarku; poprzedni budynek szkoły był drewniany i stał na tym samym miejscu. Zachowany budynek starej szkoły jest murowany, otynkowany, parterowy, przykryty dość  wysokim dachem czterospadowym, z kalenicą. Budynek stylowo utrzymany, w duchu klasycystycznym. Po wybudowaniu nowej szkoły budynek służy jako lokal na przyjęcia weselne.

• kapliczka św. Jana Nepomucena z 1830r.